İHALE MEVZUATINDA TEMEL İLKELER
Yazan: Av. Ali Abacıoğlu
Madde 5
İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur. Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez. Eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez. Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasına ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir. Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılmaz. (Değişik: 30.7.2003 – 4964/4 md.) İlgili mevzuatı gereğince Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerekli olan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için ÇED olumlu belgesinin alınmış olması zorunludur. Ancak, doğal afetlere bağlı olarak acilen ihale edilecek yapım işlerinde ÇED raporu aranmaz.AÇIKLAMA
Kamu İhale Yasasının temel öğesi, ihtiyaçların en uygun zamanda ve en uygun biçimde karşılanmasıdır. Bunun yerine getirilmesi için de ihalelerde açıklık ve rekabetin sağlanması gerekmektedir. İhale mevzuatının temeli de bu husus üzerine kurulmuştur. Nitekim Kamu İhale Kanunu’nun Temel İlkeler başlıklı 5. maddesinin gerekçesinde; “Kanunun hazırlanma amacının gerçekleştirilebilmesi için, idarelerin ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu kılınması gerekli görülmüştür.” Denilmektedir. Bu nedenle, idareler yasanın özüne uygun olarak açıklığın ve rekabetin sağlanmasına özen göstereceklerdir. Buna aykırı davranışlardan kaçınmak için şartnamelerin hazırlanmasına özel bir önem verecekler, belli firma veya malın özelliklerini çağrıştırır şekilde davranmayacaklardır. 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 5. maddesinin ikinci fıkrasında, özellikleri nedeniyle ayrı birer ticari faaliyet olan ihtiyaçların bir eksiltmede toplanarak ihale edilemeyeceği belirtilmiştir. Bununla maliyet, ihtiyaç ve zaman unsurları arasında gerekli dengenin sağlanması amaçlanmıştır. Böylelikle ihaleye katılacak olanları çoğaltmak ve bu yolla rekabete uygun bir ortam sağlanmak istenmiştir. Bugün birçok alanda uzmanlaşmanın ön planda olduğu düşünülürse, kendi alanında uzmanlaşmış firma ya da kişilerin, alanları dışında iş yapmaları herhalde beklenen yararı sağlamayacaktır. O nedenle, birbirleriyle değişik nedenlerden dolayı bağlantılı olan işleri ayrı, birbirleriyle direkt olarak bağlantılı olan işleri de aynı eksiltmede toplamak uygun olacaktır. Yasanın 8. Maddesinde düzenlenen eşik değerlerin (limitlerin) altında kalmak amacıyla mal, hizmet alımları ve yapım işlerinde tek bir ihale konusunu oluşturacak işler kısımlara bölünerek ihale edilemez. Yasa kapsamında yapılacak ihalelerde uygulanabilecek ihale usulleri arasında sayılan pazarlık usulü sadece yasada belirtilen şartlarda kullanılabileceğinden, açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü asıl usuller olarak kabul edilmiştir. Bu Yasayla getirilen yeniliklerden önemli bir tanesi de ödeneği olmayan işlerin ihale edilemeyeceği hususudur. Bununla, ödeneği bulunmayan işlerin ihale edilmesinde çıkan birçok sorunun önüne geçilmesi amaçlanmıştır. Kaynakların israfının önlenmesi açısından böyle bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmuştur. Diğer bir yenilik de, ÇED olumlu belgesi alınması zorunluluğunun getirilmesidir. Yatırımların çevreye verebileceği muhtemel zararların değerlendirilmesinin zorunluluk arz etmesi nedeniyle Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) olumlu belgesi alınması zorunlu bulunan işler için, işletime alınmayacak ve gereksiz harcamalara neden olacak yatırımlara girişilmemesi amacıyla, bu belge alınmadan ihaleye çıkılmayacaktır. Ancak, doğal afetlere bağlı olarak acilen ihale edilecek yapım işlerinde ÇED raporu aranmayacaktır.YAPIM İŞLERİ UYGULAMA YÖNETMELİĞİNE GÖRE;
Temel ilkeler- 4. (1) İdareler, yapacakları ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.
- (2) Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece yapım işleri, mal alımı ve hizmet alımı bir arada ihale edilemez.
- (3) Eşik değerin veya parasal limitlerin altında kalmak ya da bu Yönetmelikte yer alan diğer hükümlerin uygulanmasından kaçınmak amacıyla yapım işleri kısımları bölünmez.
- (4) İhalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Pazarlık usulü ile ihale yapılması ve doğrudan temin yoluyla ihtiyaçların karşılanması ise ancak Kanunda belirten özel hallerde mümkündür.
- (5) Açık ihale usulü ve pazarlık usulü ile yapılacak ihalelerde ihale dokümanı, belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılacak ihalelerde ön yeterlik ve ihale dokümanı hazırlanmadan ihale veya ön yeterlik ilanı ya da davet yapılmaz.
- (6) Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılmaz.
- (7) Kurulun uygun görüşü olmadıkça, Kanunun 22’ nci maddesinin (d) bendindeki yer alan parasal limit dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine yapım işleri konulacak ödeneklerin % 10’unu aşamaz. İdareler, alınan parasal limit dahilinde gerçekleştirecekleri yapım işlerinde, yapım işleri için ayrılan ve yıllık bütçelerinde belirtilen toplam ödenek miktarını dikkate alırlar.
- (8) İlgili mevzuatı gereğince Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerekli olan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için ÇED olumlu belgesinin alınmış olması zorunludur. Ancak, doğal afetlere bağlı olarak acilen ihale edilecek yapım işlerinde ÇED raporu alınmaz.
- (9) Ön ilan yapılacak hallerde, mali yılın başlangıcından itibaren mümkün olan en kısa sürede bu ilanın yapılabilmesini teminen işin yaklaşık maliyeti hesaplanır ve ihale onay belgesi düzenlenerek onay alınır.
MAL ALIMI İHALELERİ UYGULAMA YÖNETMELİĞİNE GÖRE;
Temel ilkeler- (1) İdareler, yapacakları ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.
- (2) Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.
- (3) Eşik değerlerin veya parasal limitlerin altında kalmak ya da bu Yönetmelikte yer alan diğer hükümlerin uygulanmasından kaçınmak amacıyla mal alımları kısımlara bölünemez.
- (4) İhalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Pazarlık usulü ile ihale yapılması ve doğrudan temin yoluyla ihtiyaçların karşılanması ise ancak Kanunda belirtilen özel hallerde mümkündür.
- (5) Açık ihale usulü ve pazarlık usulü ile yapılacak ihalelerde ihale dokümanı, belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılacak ihalelerde ise ön yeterlik ve ihale dokümanı hazırlanmadan ihale veya ön yeterlik ilanı ya da davet yapılmaz.
- (6) Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılmaz. Ancak ertesi mali yılda gerçekleştirilecek süreklilik arz eden mal alımları için bir önceki mali yıl sona ermeden ihaleye çıkılabilir.
- (7) Kurulun uygun görüşü olmadıkça, Kanunun 21’inci maddesinin (f) bendi ve 22’nci maddesinin (d) bendinde yer alan parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine mal alımı amacıyla konulacak ödeneklerin % 10’ unu aşamaz.
- (8) Ön ilan yapılacak hallerde, mali yılın başlangıcından itibaren mümkün olan en kısa sürede bu ilanın yapılabilmesini teminen işin yaklaşık maliyeti hesaplanır ve ihale onayı alınır.
- (9) Birden fazla mal kaleminden oluşan ihaleler, birim fiyat teklif almak suretiyle gerçekleştirilir.
- (10) İdareler, ertesi yıla geçen veya gelecek yıllara yaygın yüklenmelerini tabi oldukları mali mevzuat ve diğer mevzuatı esas alarak gerçekleştirir. Birden fazla yılı kapsayan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için, işin süresine uygun olarak yıllar itibarıyla öngörülen ödeneğin bütçelerinde bulunmasını sağlamak üzere programlamanın yapılmış olması zorunludur. Yatırıp projesi kapsamındaki işlerde ilk yıl için öngörülen ödenek, proje maliyetinin %10’undan az olamaz ve başlangıçta daha sonraki yıllar için programlanmış olan ödenek dilimleri sonraki yıllarda azaltılamaz.
- (11) (Ek: 16/03/2011-27876 R.G./2 md.) İdare, ihtiyaç raporu ile ön yeterlik ve/veya ihale dokümanının hazırlanması, ihale kaydının yapılması ve ihale kayıt numarasının alınması, ilanların yayımlanması, ihale komisyonu oluşturma işlemlerinin ve doküman satın alanların kaydı, dokümanda açıklama ve değişiklik işlemlerinin yapılması, başvuru ve teklifler ile bunların değerlendirilmesi işlemlerin kaydı ve teyit gibi ihale sürecine ilişkin işlemler ile ihale sonuç işlemlerinden Kurumca belirtenleri, ilgili ikincil mevzuattaki düzenlemeleri esas alarak EKAP’ta gerçekleştirir.
HİZMET ALIMI İHALELERİ UYGULAMA YÖNETMELİĞİNE GÖRE;
Temel ilkeler- (4.(1) İdareler, yapacakları ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.
- (2) Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece hizmet alımı, mal alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.
- (3) Eşik değerlerin veya parasal limitlerin altında kalmak ya da Yönetmelikte yer alan diğer hükümlerin uygulanmasından kaçınmak amacıyla hizmet alımları kısımlara bölünemez.
- (4) İhalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Pazarlık usulü ile ihale usulü yapılması ve doğrudan temin yoluyla ihtiyaçların karşılanması ise ancak Kanunda belirtilen özel hallerde mümkündür.
- (5) Açık ihale usulü ve pazarlık usulü ile yapılacak ihalelerde ön yeterlik ve ihale dokümanı hazırlanmadan ihale veya ön yeterlik ilanı ya da davet yapılmaz.
- (6) Ödeneği bulunmayan hiçbir iş için ihaleye çıkılmaz. Ancak ertesi mali yılda gerçekleştirilecek süreklilik arz eden hizmet alımları için bir önceki mali yıl sona ermeden ihaleye çıkılabilir.
- (7) Kurulun uygun görüşü olmadıkça, Kanunun 21’inci maddesinin (f) bendi ve 22’nci maddesinin (d) bendinde yer alan parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine hizmet alımı amacıyla konulacak ödeneklerinin %10’unu aşamaz. İdareler, anılan parasal limitler dahilinde gerçekleştirecekleri hizmet alımlarında, hizmet alımları için ayrılan ve yıllık bütçelerinde belirlenen toplam ödenek miktarını dikkate alırlar.
- (8) İlgili mevzuatı gereğince Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu gerekli olan işlerde, ihaleye çıkılabilmesi için ÇED olumlu belgesinin alınmış olması zorunludur.
- (9) Ön ilan yapılacak hallerde, mali yılın başlangıcından itibaren mümkün olan en kısa sürede bu ilanın yapılabilmesini teminen işin yaklaşık maliyeti hesaplanır ve ihale onayı alınır.
- (10) İdareler, ertesi yıla geçen veya gelecek yıllara yaygın yüklenmelerini tabi oldukları mali mevzuat ile diğer mevzuat hükümlerini esas alarak gerçekleştirir. Birden fazla yılı kapsayan işlerde ihaleye çıkılabilmesi için, işin süresine uygun olarak yıllar itibarıyla öngörülen ödeneğin bütçelerinde bulunmasını sağlamak üzere programlamanın yapılmış olması zorunludur. Yatırım projesi kapsamındaki işlerde ilk yıl için öngörülen ödenek, projeye maliyetinin %10’undan az olamaz ve başlangıçta daha sonraki yıllar için programlanmış olan ödenek dilimleri sonraki yıllarda azaltılamaz.
(Ek 16/3/2011-27876 R.G./2.md.) (11) İdare, ihtiyaç rapor ile ön yeterlik ve/veya ihale dokümanının hazırlanması, ihale kaydının yapılması ve ihale kayıt numarasının alınması, ilanların yayımlanması, ihale komisyonu oluşturma işlemlerinin yapılması, başvuru ve teklifler ile bunların değerlendirilmesi işlemlerin kaydı ve teyit gibi ihale sürecine ilişkin işlemler ile ihale sonuç işlemlerinden Kurumca belirlenenleri, ilgili ikincil mevzuattaki düzenlemeleri esas alarak EKAP’ta gerçekleştirir.
Günümüzde idarelerce alınan kesin ihale kararlarının Kamu İhale Kurumu veya mahkemelerce temel ilkelere uyulmaması gerekçesiyle bozulmasından da anlaşılacağı üzere ihale mevzuatının temel prensiplerinin sağlanması her şeyden önce gelmektedir. Genelde şikayet ve itirazen şikayet başvurularında da istekliler bu maddeye dikkat çekmektedirler.
Avukat Ali ABACIOĞLU
